Holocaustmonument Levenslicht in de toren van de Hippolytuskerk
Op zaterdagavond 25 januari waren er veel bezoekers afgekomen op de herdenking dat op 27 januari 2020 het vijfenzeventig jaar geleden is dat concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz werd bevrijd. Tijdens de binnenkomst werd er Klezmer muziek, melancholische muziek die haar wortels heeft in de Joodse Oost Europese volkscultuur, ten gehore gebracht door het duo Ephraïm op accordeon en viool.
Na een welkomstwoord door Aalke de Winter kreeg Dick Wijchgel het woord om de bezoekers te vertellen over de joodse families in Middelstum. Een gedeelte van Dick Wijchgel zijn verhaal: In het begin van de oorlog bestond de joodse gemeenschap in Middelstum uit 4 gezinnen: samen 11 personen.
Fam. C. Ekstein
Comprecht Ekstein, zijn vrouw Belia Ekstein-van Geuns en hun zoon Hartog Ekstein. Zij woonden in de Heerestraat 5 en hadden hier een slagerij na de oorlog werd het de slagerij van Harm van der Beek.
Fam. S. van Haren
Siemon van Haren, Jettje van Haren-Jacobson en hun dochter Betsie van Haren. Zij lieten een huis bouwen aan de Onno van Ewsumlaan 4, ook Siemon van Haren was slager.
Fam. I. van Haren
Israël van Haren, Lea van Haren-Benninga en hun zoon Bert Gerard van Haren. Naast zij broer Siemon liet Israël van Haren, Onno van Ewsumlaan 6, ook een huis bouwen. Israël van Haren was veehandelaar.
Fam. J. van Haren
Jacob van Haren en zijn vrouw Klaartje van Haren-van Dam woonden op de hoek van de Delleweg-Heerestraat. Jacob van Haren was handelaar in wol en dierenvellen, zijn vader Joseph van Haren liet in 1909 een slagerij met veestalling bouwen aan de Heerestraat 58. Na het overlijden van Joseph van Haren verkocht de familie het aan meesterknecht M. Siegers.
In 1942 werd het leven en het werk van deze families dusdanig ontwricht door de vele beperkende maatregelen, dat hun bestaan in moeilijkheden kwam. Op 10 juli vertrokken Comprecht Ekstein en Bert Gerard van Haren naar Westerbork om met 650 personen uit Noord Groningen te werk worden gesteld op de Drentse heide, hier zouden zij verdeeld worden. Er is een groep achtergebleven in Westerbork, hier waren ook de beide Middelstumers bij. Met de eerste 2 treinen op 15 en 16 juli met 1137 en 586 personen vertrokken zij naar Auschwitz waar zij 3 dagen later aankwamen, op 30 okt waren zij aan honger, mishandeling en uitputting bezweken, Comprecht 45 jaar en Bert Gerard 17 jaar oud.
Klik op de pijltjes links of rechts naast de foto's
De nog overgebleven joden in Middelstum kregen de opdracht om op
12 november om 8 uur klaar te staan voor hun huis. De veldwachter nam de
sleutels in ontvangst die later bij de S.D.
ingeleverd moesten worden. Zij werden met een kleine DAM bus naar het
hoofdstation in Groningen gebracht waar de trein naar Westerbork op hen en vele
anderen, familie en bekenden uit de omgeving stonden te wachten.
Het waren Hartog en Belia
Ekstein, Siemon, Jettje en Betsie van Haren en Israël en Lea van Haren, zij
hadden gehoopt hun familie weer te zien, helaas die waren al weg. Hun verblijf in Westerbork was slechts kort,
op 20 november vertrokken zij naar het oosten, Auschwitz. Daar aangekomen werd
op 23 november Hartog er tussen uit gehaald, de anderen gingen direct naar de
gaskamers. Het einde voor Hartog was op 28 februari, aan honger en mishandeling
is hij bezweken, hij werd slechts 23 jaar. Dit betekende dus het einde van de
gedeporteerde Middelstumer joden.
Het einde voor Jacob van
Haren en Klaartje van Haren-van Dam is
een verhaal apart. Ook zij moesten 12 november klaar staan maar zij hadden
andere plannen en besloten niet mee te gaan. Toen ze niet kwamen opdagen
verschafte de veldwachter Wildschut zich toegang tot hun woning en trof beiden
in zorgelijke toestand aan. De avond daarvoor hadden ze hun doodskleed reeds aangetrokken,
de schuif van de kachelpijp dicht gedaan hopend op het einde in alle rust. Ze zijn naar het ziekenhuis in Assen
overgebracht waar men bij Jacob de dood constateerde, echter Klaartje leefde
nog. Toen Klaartje uit het ziekenhuis ontslagen werd kreeg ze hulp om onder te
duiken er werd een vals persoonsbewijs geregeld en werd er een pruik voor haar
gekocht. Ze ging naar Amsterdam waar ze
tot het einde van de oorlog bij de fam. Monhemius gebleven is. De laatste jaren
woonde ze in een joods bejaarden huis. Jacob werd 72 jaar en is begraven op de joodse
begraafplaats in Loppersum. Zo was Klaartje ongewild de enige overlevende van
de joodse gemeenschap in Middelstum, zij overleed op haar verjaardag 90 jaar oud.
Na deze woorden van Dick
Wijchgel was het woord namens de gemeente aan
wethouder Rudi Slager, hieronder ook een gedeelte van zijn toespraak. Aanstaande maandag 27
januari, 75 jaar geleden dat Auschwitz (Polen)werd bevrijd, door de Russen, daar
staan we in Nederland uitgebreid bij stil. Overigens een kwart van Duitsers vindt
dat wij er in Nederland te veel aandacht aan schenken, zouden ze zich schamen? Auschwitz,
concentratie- en vernietigingskamp, het symbool van de Holocaust, het grootste
vernietigingskamp van de Duitsers. Meer dan 1 miljoen mensen, voornamelijk Joden, maar
ook Roma en Sinti (vroeger zigeuners genoemd) kwamen daar om het leven.
Aanvankelijk door slechte levensomstandigheden en ziekten, later werden ze
bewust vergast. Meer dan 100.000 Nederlanders, gedeporteerd en vermoord, dorpsgenoten,
buren, mensen uit de directe omgeving. Auschwitz is nog steeds te bezoeken, het
is zeer indrukwekkend, sta je bij de poort dan lees je: ARBEIT MACHT FREI, wat
een grote leugen was. Vanavond staan we als de
gehele gemeente Loppersum bij deze verschrikkelijke gebeurtenis stil, hier in de Hippolytuskerk van
Middelstum bij het LEVENSLICHT, een tijdelijk monument ter nagedachtenis:
ontwikkeld door Studio Roosegaarde in opdracht van nationaal comité 4 en 5 mei. Zowel bij Joodse als Roma
en Sinti herdenkingen spelen stenen een belangrijke rol. Met in totaal 104.000
stenen – gelijk aan het aantal slachtoffers uit Nederland – staat het kunstwerk
symbool voor de invloed van de Holocaust. De stenen zijn verdeeld
over 160 gemeenten, stenen uit het
kunstwerk die ademhalen, licht geven en weer uit gaan, symbool voor het leven. Er zijn nog weinigen met eigen ervaring aan de oorlog
onder ons, het is al lang geleden, maar gelukkig nog niet vergeten.
Hierna werden onder
muzikale begeleiding van duo Ephraïm de bezoekers verzocht om de wethouder te
volgen naar de toren voor de onthulling van het lichtmonument “ LEVENSLICHT”.
De bezoekers kregen allen een steen uitgereikt die ze op het monument mochten
leggen. Na deze indrukwekkende
avond was er nog een gezellig samenzijn in het koor van de kerk waar ze werden
getrakteerd op chocomelk en een in joodse kringen veel gegeten appelcake. Aangezien het monument het
beste in het donker tot zijn recht komt
zijn de kerk en de toren in de avonduren t/m zaterdag 2 februari van
18.30 tot 20.30 uur geopend zodat iedereen nog de gelegenheid wordt gegeven om
het monument te bezoeken, de vrijwilligers van de werkgroep 75 jaar bevrijding
zullen iedere avond aanwezig zijn.
Bron & foto's: Historische Vereniging Middelstum (29 januari 2020)